فقه و مبانی حقوق اسلامی

پيشينه رشته

دانش فقه قديمی‌ترين و اصيل‌ترين رشته‌ از دانش‌های دينی و اسلامی است که پایه‌های آن در زمان نبی‌ مکرم اسلام ^{صلی الله علیه و آله} و ائمه اطهار^{علیهم‌السلام} نهاده شده است و به جهت نياز فراوان مسلمانان به احکام الهی در زندگی روزمره خود رشد و بالندگی بسياری داشته است. اين دانش تا پیش از تأسيس دانشگاه در ايران اصلی‌ترين دانش مورد توجه در حوزه‌های علميه بوده است و هم‌اکنون نیز طلاب حوزه‌های علميه فقه را به عنوان محوری‌ترين درس حوزوی می‌آموزند، لکن اين دانش با تأسيس دانشگاه، برای نخستين بار به صورت رشته دانشگاهی در سال 1313 در دانشکده معقول و منقول (دانشکده الهيات امروزی) دانشگاه تهران تدريس گرديد.  

موضوع رشته:

فقه در لغت به معناى مطلق فهم يا فهم دقيق مسائل نظرى است و در اصطلاح استخراج و استنباط احكام شرعى از منابع دينی همانند قرآن، سنت، عقل و اجماع است. انسان پس از ايمان به خداوند و دين آسمانی او اسلام، از آنجا كه خود را بنده خداوند مى‏شمرد، بر خود لازم مى‏داند كه رفتار و كردار خود را در همه جنبه‏هاى زندگى بر اساس قانون آسمانى و شريعت اسلام انجام دهد. از آن رو كه اوامر و نواهى شريعت در همه وقايع و رويدادها واضح و مشخص نبوده، بنابراين تعيين وظيفه انسان در برابر شريعت آسمانى، نيازمند بحث علمى دقيق و بررسى گسترده‏اى است. لذا علمی در ميان مسلمانان پديد آمد تا عهده‏دار کشف و تنظيم اين وظایف به نحو مدون شود. اين دانش همان فقه است که عبارت است از آشنايى مستدل با تعيين وظيفه شرعى انسان در برابر هر واقعه و وظيفه شرعى، يعنى نحوه رفتارى كه تبعيت از دين، انسان را بدان وا مى‏دارد تا بر طبق آن عمل كند. چنانکه فرد در تشخيص حکم فعل خود نيازمند حجت شرعي برخاسته از فقه است. اداره جامعه و حکومت نيز در راستاي اعمال حاکميت خود از طريق نهادها و نظام‌ها محتاج به حجت شرعي است که فقه در حوزه نظام سازي متکفل اين مهم است و همين نکته باعث تاکيد بر فقه‌هاي مضاعف و بين رشته‌اي در دانشگاه شده است .

 ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

ريشه بسياري از مباني قانون گذاري در جمهوري اسلامي ايران فقه شيعه و قواعدي است كه ما آن را در چارچوب قواعد فقه مي شناسيم و به همین دلیل شناخت دقیق این قواعد از اهمیت خاصی برخوردار است. رشته  فقه و مبانی حقوق اسلامی، وظایف‌ و حقوق‌ انسان‌ را از دیدگاه‌ شریعت‌ الهی‌ بیان‌ می‌کند. نظام حقوقي كشور ما به ويژه در قوانين مدني و كيفري بر پايه مستحكم قرآن و فقه اسلامي بنا شده است، حقوقی‌ که‌ از روی‌ حکمت‌ و بر روی‌ محور مصالح‌ خردمندانه‌ است‌ و در زمینه‌ رابطه‌ میان‌ انسان‌ و خدا، رابطه‌ انسان‌ها با یکدیگر یا وظایف‌ انسان‌ نسبت‌ به‌ خود و طبیعت‌ می‌باشد. از همین جا می‌توان متوجه تفاوت میان رشته فقه و مبانی حقوق اسلامی و رشته حقوق در مفهوم عام آن شد. زیرا رشته حقوق، اصولی را بیان می‌کند که از نظر عقل و عرف بشری، رعایت آنها در زندگی برای ایجاد نظم و امنیت لازم است. اصولی که امکان دارد طبق تشخیص عقل، مصلحت موقت اما فوری داشته باشد. اما فقه بیانگر مصالحی است که در تکامل انسان تأثیر دارد. بنابراین از نظر حقوق اسلامی، اصول و قوانین نباید تنها عامل نظم و امنیت باشد، بلکه باید انسان را نیز به کمال برساند. از این بابت احکام فقهی ممکن است که اعتبار جاودانه داشته باشند. هدف از رشته فقه و مبانی حقوق اسلامی، تربیت متخصصان متعهد و آشنا به مسائل فقهي و حقوقي، اساتید مورد نیاز دانشگاهها و موسسات آموزش عالی، محققان و پژوهشگران مورد نیاز مراکز علمی و تحقیقاتی و کارشناسان مورد نیاز دستگاه قضایی کشور است. گرایش‌ فقه‌ و مبانی‌ حقوق‌ اسلامی‌، وظایف‌ و حقوق‌ انسان‌ را از دیدگاه‌ تشریعات‌ الهی‌ بیان‌ می‌کند.

فقه از دانش‌های دينی و اسلامی است که پایه‌های آن در زمان نبی‌ مکرم اسلام صلی الله علیه و آله و ائمه اطهار علیهم السلام نهاده شده است و به جهت نياز فراوان مسلمانان به احکام الهی در زندگی روزمره خود رشد و بالندگی بسياری داشته است. اين دانش تا پیش از تأسيس دانشگاه در ايران اصلی‌ترين دانش مورد توجه در حوزه‌های علميه بوده است و هم‌اکنون نیز طلاب حوزه‌های علميه فقه را به عنوان محوری‌ترين درس حوزوی می‌آموزند لکن اين دانش با تأسيس دانشگاه، برای نخستين بار به صورت رشته دانشگاهی در سال 1313 دردانشکده الهيات دانشگاه تهران تدريس گرديد. البته بايد عنايت داشت که فقه دانشگاهی با فقه حوزوی در هدف‌گذاری تفاوت‌هایی دارد. فقه در حوزه‌های علميه عمدتا با هدف مجتهدپروری و با روش‌های سنتی‌تر تدريس می‌شود لکن فقه دانشگاهی با توجه به محدوديت‌هایی که با آن مواجه است امکان مجتهدپروری ندارد و از اين روی با هدف محقق‌پروری و با روش‌های نوين‌تر سامان يافته است.
فقه به معناى فهم دقيق مسائل نظرى و استخراج و استنباط احكام شرعى از منابع دينی همانند قرآن، سنت، عقل و اجماع است. انسان پس از ايمان به خداوند و دين آسمانی او اسلام، از آنجا كه خود را بنده خداوند مى‏شمرد، لذا بر خود لازم مى‏داند كه رفتار و كردار خود را در همه جنبه‏هاى زندگى بر اساس قانون آسمانى و شريعت اسلام انجام دهد. از آن رو كه اوامر و نواهى شريعت در همه وقايع و رويدادها واضح و مشخص نبوده، بنا بر اين تعيين وظيفه انسان در برابر شريعت آسمانى، نيازمند بحث علمى دقيق و بررسى گسترده‏اى است. لذا علمی در ميان مسلمانان پديد آمد تا عهده‏دار کشف و تنظيم اين وظایف به نحو مدون شود. اين دانش همان فقه است که عبارت است از آشنايى مستدل با تعيين وظيفه شرعى انسان در برابر هر واقعه و وظيفه شرعى، يعنى نحوه رفتارى كه تبعيت از دين، انسان را بدان وا مى‏دارد تا بر طبق آن عمل كند.

 ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

بی گمان برای یک زندگی سالم، نیاز به دستوراتی الهی داریم تا بتوانیم مسیری صحیح در پیش بگیریم. رشته فقه و مبانی حقوق اسلامی می تواند راه استباط و استخراج احکام الهی از آیات و روایات هموار سازد.